Έρωτας και ερωτισμός στην αρχαία Αίγυπτο

Δρ Κατερίνα Κολτσίδα, Αιγυπτιολόγος

« H καρδιά μου βιαστικά πεταρίζει

Όταν την αγάπη μου για σένα σκέπτομαι

Δε μ αφήνει λογικά να δράσω

Στη θέση της χοροπηδά

Δε μ αφήνει χιτώνα να ενδυθώ

Ούτε το μαντήλι να τυλίξω γύρω μου »

1. Chester Beatty I, verso C 1-5

Τέσσερα χειρόγραφα με ερωτικά ποιήματα είναι γνωστά από την αρχαία Αίγυπτο, αλλά η μεγαλύτερη συλλογή είναι εκείνη του περίφημου παπύρου Chester Beatty I, όπου έχουν καταγραφεί τρεις συλλογές ερωτικών ποιημάτων. Σε αυτά ο ερωμένος ή η ερωμένη αναφέρονται συνήθως ως «αδελφός» ή «αδελφή»…  «Η φωνή τ αδελφού μου βασανίζει την καρδιά μου – Η αρρώστια με διακατέχει»

Ο έρωτας, αίσθημα διαχρονικό και πανανθρώπινο, είχε φυσικά, όχι μόνο παρεισφρήσει στις καρδιές των αρχαίων Αιγυπτίων, αλλά είχε εκφραστεί και στην λογοτεχνία τους. Δυστυχώς, η φύση της αρχαίας Αιγυπτιακής σκέψης, τέχνης και έκφρασης δεν επέτρεπε την άνευ ορίων απόδοση των συναισθημάτων, με αποτέλεσμα, σε συνδυασμό και με το γεγονός ότι τα περισσότερα μνημεία αντικείμενα ή κείμενα από την αρχαία Αίγυπτο προέρχονται από Ναικό ή ταφικό περιβάλλον, η ερωτική πτυχή στη ζωή των αρχαίων Αιγυπτίων μας είναι σχετικά άγνωστη.

Στην τέχνη η ερωτική ζωή δεν αναπαρίσταται σχεδόν ποτέ. Υπάρχουν, όμως, σκηνές που υπονοούν τον ερωτισμό, όπως η αναπαράσταση από  τον τάφο του Μερερούκα, ο οποίος αποδίδεται καθιστός στο κρεβάτι του με τη σύζυγό του, πριγκίπισσα Σεσχσχετ που παίζει άρπα. Η σκηνή είναι πολύ πιθανό ότι συμβολίζει την ερωτική πράξη, που δεν θα αναπαρίστατο, φυσικά, ποτέ στην αρχαία Αίγυπτο. Ο μορφωμένος, όμως, θεατής, θα αντιλαμβανόταν το κρυμμένο νόημα της παράστασης αυτής, σε συνδυασμό και με τις υπόλοιπες σκηνές στο συγκεκριμένο θάλαμο του τάφου.

Ένας ακόμα έρωτας έχει αναπαρασταθεί στην αιωνιότητα στον περίφημο τάφο των Νιανχνουμ και Χνουμχοτέπ.  Αρχικά οι επιστήμονες θεώρησαν ότι πρόκειται για δύο αδέλφια (πιθανώς και σιαμαία), όμως η μελέτη της γενεαλογίας του αποδεικνύει ότι δεν υπάρχει απολύτως κανένα στοιχείο που να δείχνει ότι ήταν αδέλφια (και οι δύο πάντως ήταν παντρεμένοι και είχαν παιδιά). Είχαν αντίστοιχους τίτλους (Προφήτης του Ρα στο ναό του Ηλίου, Επιστάτης βασιλικού μανικιούρ, εκείνος που εμπιστεύεται ο βασιλιάς), και στις περισσότερες σκηνές εμφανίζονται αγκαλιασμένοι, με τα πρόσωπά τους ακουμπισμένα, ένδειξη αγάπης στην αιγυπτιακή τέχνη. Με βάση το συνδυασμό όλων των στοιχείων από τον τάφο αυτό, οι ερευνητές σήμερα καταλήγουν ότι πρέπει να πρόκειται για ένα ερωτευμένο ζευγάρι, κι η ισχυρότερη φυσικά ένδειξη είναι το γεγονός ότι επέλεξαν να ενταφιαστούν στον ίδιο τάφο, για να βρίσκονται μαζί στην αιωνιότητα, ενώ διακόσμησαν τον τάφο με σκηνές που, στο διηνεκές, αποδεικνύουν τον έρωτά τους.

Γύρω στα μέσα του 12ου αιώνα π.Χ., ένας γραφέας από τον οικισμό των καλλιτεχνών της Ντειρ ελ-Μεντίνα αποφάσισε να ζωγραφίσει ερωτικές σκηνές σε έναν πάπυρο. Μολονότι δε γνωρίζουμε σήμερα το όνομα του καλλιτέχνη, ο ίδιος ο πάπυρος, είναι από τους πιο διάσημους της αρχαίας Αιγύπτου και είναι γνωστός και ως «Ερωτικός Πάπυρος του Τορίνο». Φαίνεται πιθανό ο πάπυρος να ανήκε σε ένα μέλος της αριστοκρατίας, που είχε τη δυνατότητα να πληρώσει την εργασία ενός εξέχοντος καλλιτέχνη, αφού η καλλιτεχνική αξία των 12 ερωτικών σκηνών που περιλαμβάνονται στον πάπυρο είναι σημαντική.

Σε κάθε μια από τις δώδεκα εικόνες αποδίδεται από ένας άνδρας με τον φαλλό του σε τερατώδη διέγερση να συνουσιάζεται με μια νεαρή κοπέλα, που αναπαρίσταται πολύ πιο εκλεπτυσμένη από την ανδρική φιγούρα. Οι ερωτικές στάσεις είναι πολυάριθμες και εξαιρετικά ζωντανές, αν και αρκετές από τις αποδιδόμενες στάσεις φαίνονται αφύσικες, όπως εκείνη που να αποδίδει την κυρία καθισμένη πάνω σε άρμα με τον άντρα να πατά στο έδαφος !

Άραγε εξιστορεί πραγματικά γεγονότα που έζησε ο δημιουργός του ή σκηνές που φανταζόταν ότι θα λάμβαναν χώρα σε ένα υποθετικό «σπίτι» της εποχής ; Πρόκειται μήπως για φήμες που κυκλοφορούσαν στο χωριό σχετικά με την σεξουαλική συμπεριφορά κάποιων συναδέλφων του ή για γελοιογραφίες μελών της Θηβαικής αριστοκρατίας;

Παρότι λίγα, και αποσπασματικά, τα στοιχεία που έχουμε για τον έρωτα και τον ερωτισμό στην αρχαία Αίγυπτο, δεν είναι ασήμαντα!