Ο Αλέξανδρος Πάλλης στο Μεσολόγγι
Γράφει ο Κώστας Σακαρέλος
Το πρωί της «18ης του Σπορια του 1920» ο Αλέξανδρος Πάλλης (1851 – 1935), λόγιος, συγγραφέας, πρωτοπόρος – μαζί με τους Αργύρη Εφταλιώτη και Γιάννη Ψυχάρη – του κινήματος του δημοτικισμού, έφυγε από την Αθήνα με προορισμό την Πάτρα, όπου κατοικούσε ο παιδικός του συμμαθητής και φίλος Αντώνης Μαραγκός. Όπως γράφει ο ίδιος, χρησιμοποιώντας ατονικό σύστημα γραφής, αποφάσισε «να λειψει μερικες μερες από την Αθηνα ώστε να ξεσπασει η ψυχικη του αδημονια, και να περιηγηθει καμια από τις ελληνικες σκηνογραφιες, που η ομορφια τους και μεγαλοπρεπεια σε αποζημιωνει απο των ανθρωπων την κακια.» ( 1)
Ταξίδεψε με το τρένο. Γράφει χαρακτηριστικά ο ίδιος: «… Ο Πελοππονησιακος σταθμος εδειχνε ξαστερα ηδη τα σημαδια της “Ελευθερας Κερκυρας” που ειχεξαναθρονιαστει· λερωμενος, ακαταστατος, γιοματοςσκονη, φυλλα ελιας, παλιοχαρτα και κάθε λογηςσκουπιδια, παντου σκορπια γυρω τριγυρω. Ισως δεν ειχεσαρωθει από την πρωτη του Σπορια. Ενας μοιραρχος, που βαρεθηκε περιμενοντας μεσα στην ουρα τη σειρα του, την παρατησε τελος καταγαναχτισμενος με σπρωξιες προς αντρες, γυναικες και παιδια, και στελνοντας αριστερα το χωροφυλακα του πηρε με το θαρρος της καινουργιαςεξουσιας το εισιτηριο του πριν τους αλλους ταξιδιωτες. Το τρενο μας ξεκινησε δαφνοστολιστο, αν μπορω να το πω ετσι – με ελιες, ενώ αναπεμπαν οι επιβατες το θουριο της ωρας. Ειταν η εποχη του τρυγου της ελιας, και καθωςπερνουσαμε τους ελαιωνες, οι μαζωχτρες σαλεβανχαρμοσυνα κλαδους και μας αντιφωνουσαν τον επωδοερχεται! ερχεται! με ενθουσιασμο αναλογο προς το δικομας. …»
Έμεινε στην αχαϊκή πρωτεύουσα τρεις μέρες. Στις «21 του Σπορια», έφυγε από την Πάτρα με προορισμό το «Μισολογγι». Γράφει σχετικά: «Το βαπορι μας η Καλυδωνα, τροχοφορο υποθετω αλλοτες, είναι μου ειπαντο πρωτο που αποχτησε το Αουστριακο Λοϋδ, με γεροακομα κοκκαλο το γεροντακι, μετε μας ταραξε κι ας φυσουσε ο ανεμος με καλουτσικα κυματα και κατά τον πηγαιμο και τον ερχομο. Το περασμα το κανει σε μια ωρακαι πεντε λεφτα. …»
Πιο κάτω γράφει: «… Πολυ πριν πλησιασεις το Κρυονερι, φαινεται αντικρυ καθαρα η γραμμη του δρομου που ειχεαρχισει στην πλαγια του βουνου ο Τρικουπης, και περιπουτελιωσει, από τη Ναφπαχτο ως το Μισολογγι. Μετα το θανατο του σταματησε η κατασκεβη στο τελεφταιο κοματι, της Κακης Σκαλας που λενε· ετσι εμεινε ακαρπη η δαπανητοσου θησαβρου. …»
Και συνεχίζει: «Το Κρυονερι, το αραξοβολι του Μισολογγιου, οπου ειχε ξεμπαρκαριστει και στρατοπεδεψει ο Ιμπραϊμης, δεν είναι φυσικο λιμανι, παρα σε μια καμπυλη της ακρογιαλιας προστεθηκε τωρα εναςχτιστος βραχιονας, οπου πισωθε του μαουνες και βαρκεςφυλαγουνται απο τα κυματα και τον ανεμο του Κορινθιακου. Το βαπορι δεν προχωρει ως εκει, παρα αγκυροβολαει μπροστα σε ένα μεγαλοπρεπο τυπικοΕλληνικο βραχο, αδεντρο αλλα που στεκει ορθιος σα στιβαρος γιγας φρουρος. Αρχικα λεει η ιδεα ειτανε να σκαφτει αβλος διαμεσα της Λιμνοθαλασσας ώστε να προχωρουν τα βαπορια ως σιμα στο Μισολογγι, μα το σχεδιο αφτο ναβαγησε ενεκα η δυσαναλογη δαπανη και αντικατασταθηκε με το σημερινο βραχιονα. Την ανεπαρκεια του από τους πρωτους τη δοκιμασε ο Τρικουπης ο ιδιος, γιατι όταν πηγε ναν τον επιθεωρησει, επειδης από την τρικυμια αδυνατουσε να ζυγωσει βαρκα, εμεινε θαλασσοδαρμενος πεντε ωρες μεσα στο βαπορι.
Πρωτη μου δουλια στο Μισολογγι ειτανε να επισκεφτω το Ηρωο, οπου εστεκε αλλοτες το καστρο, ο φραχτης όπως τον ειπε ο Ιμπραϊμης, και να αναπολησω την ξακουστηπολιορκια με το τρaγικο της τελος, τραγικο αλλα που σταθηκε, όπως της Χιος η σφαγη, σωτηρια με το να ξαναξυπνησε τη συμπαθεια του πολιτισμενου κοσμου σε μια στιγμη οταν στο Αναπλι, την πρωτεβουσα, εζενεαφανταστη πολιτικη ατιμια, εφαμιλλη της Κωσταντινικης. Αφτη και πηρε το καστρο, οχι τα αρματα των Φελαχων. Οι Φελαχοι, τετιοι που τους ειδε ο Green, ειτανε τιποτενιοςστρατος, ανικανος να αντικρυσει αντρες αποφασιστικους· δεν ειχαν ακομα στερια οργανωθει, όπως κατοπι όταν νικησαν στη Συρια το Σουλτανο.
Απο το παλιο χτιριο δε φαινεται να διατηρηθηκε τιποταγνησιο, εξον ένα κοματακι με ένα κανονι, ο προμαχωναςτου Φραγκλινου νομιζω, ως ειδος δειγμα εμπορικουταξιδιωτη. Πιος ειχε τη φωτεινη ιδεα να καταδαφισει το ιστορικο καστρο δεν εμαθα. Το συνεπηρε φανταζουμαι και αφτο ο βανταλισμος, όπως της Ακροπολης τον πυργο και τοσα αλλα εθνικα κειμηλια. …»
«… Ενας άλλος διπλος βανταλισμος εγινε μεσα στην περιοχη του τωρινου Ηρωου. Γιατι εκει βρισκοντουσαν οι ταφοι του Μαρκου Μποτσαρη και του στρατηγου Νορμαν, που μαζι με πολλους αλλους φιλελληνες σκοτωθηκαν στη μαχη του Πετα. Οι ταφοι, αφου επεσε το Μισολογγι, ξανασκαφτηκαν από τυμβωρυχους με την ιδεα πως οι νεκροι ειχανε θαφτει αρματωμενοι. Ο Green(2) βρηκε το σκελετο του Μαρκου πεταμενο καπου εκει και αποκεφαλισμενο. Θελησε να σωσει τουλαχιστο την καρααπο περισσοτερο βεβηλωμα, μα οντας δυσκολο ναν τη περασει διαμεσα του Τουρκικου στρατοπεδουπεριοριστηκε να παρει μερικα δοντια. Τι εγιναν τα δοντιαδεν κατορθωσα να εξιχνιασω.
Το βανταλισμο αφτο τον ακολουθησε αλλος επισηςφριχτος, μαλιστα πιο ουσιαστικος.
Γιατι εκει αναμεσα σε αλλα μνημεια ισης αξιας με μερικατης Αθηνας εστεκε και το μνημειο του Μαρκου Μποτσαρη, το εξοχο καλλιτεχνημα του David d’ Angers. Το ιστορικοτου το δινει με διεξοδικα καθεκαστα ένα αδεκαστοΑγγλικο βιβλιο με τιτλο “An Englishman in Paris”. ΕναςΑγγλος στο Παρισι. Είναι ανωνυμο, μα ο συγγραφεαςγνωστος, ο Vandam. Ο Δαβιδ πολυν καιρο λογαριαζε του Μποτσαρη το μνημειο χωρις να βρισκει προτυπο αξιο να παραστησει την Ελλαδα. Πως τελος το βρηκε, ένα κοπελουδι χαριτωμενο, μεσα στα σοκακια του Παρισιουείναι πολύ ρομαντικο επεισοδιο, μα δε θυμαμαι αρκετακαλα τα καθεκαστα ώστε να σας το διηγηθω· ισως άλλη φορα, αμα πετυχω το βιβλιο (εννοεί το βιβλίο, στο οποίο διάβασε τη σχετική ιστορία). Αφου εγινε και στηθηκε το μνημειο, που το ειχε αγαπησει όχι μοναχα ως το καλυτεροτου αριστοτεχνημα η ως συμβολο της Ελλαδας παρα και ως εικονα της αγαπημενης, θελησε ο καλλιτεχνης να περιηγηθει την Ελλαδα και να ξαναχαρει το εργο του· μα φιλοι του, που ετυχε να το δουν, προσπαθησαν ναν τον αποτρεψουν λεγοντας του πως τον περιμενει λυπη βαθια. Και αληθινα, αμα το ειδε, παρατησε αμεσως το ταξιδι και γυρισε πισω στον τοπο του με καρδια κατασπαραγμενη. Γιατι το βρηκε σακατεμενο από αρχιβανταλους που διασκεδαζαν βαζοντας το στο σημαδι· με το ντουφεκι, αφου δεν ειχαν προχειρα κανονια και πομπες. Τωραμπαλωμενο αξιοθρηνητα στεκεται μεσα στο ΕθνολογικοΜουσειο οπου, αν καμια μερα πιασουν φωτια τα εφκολοφλεχτα εκει υλικα, θα αποσβεστωθει, και ετσι θα τελιωσει με τεριαστη τραγικη καθαρση η αγαπημενη του Δαβιδ.»
«… Μετα το Ηρωο πηγα να δω του Τρικουπη το σπιτι. Μια εξωτερικη μαρμαρενια σκαλα οδηγαει προς το πρωτοπατωμα, και στην κορφη της βλεπεις την εξεδρα οπουμετα το καταδικαστικο αποτελεσμα της εκλογης βγηκε και καθησε με γυρω τους φιλους. Εκει εμεινε συλλογισμενοςλιγη ωρα, επειτα ειπε: Λοιπον ανθ ’ημων ο κυριοςΓουλιμης. Παλι σωπασε και σε λιγο με ένα καληνυκτα σας αποσυρθηκε, και ποα εγινε αφαντος οχ την Ελλαδα, επιδηεφυγε νωρις νωρις το πρωι για τα ξενα.»(1) Αλέξανδρου Πάλλη: «Μπρουσος», εκδόσεις «Πελεκάνος», Αθήνα 2004(2) Άγγλος υποπρόξενος στην Πάτρα, εξαγωγέαςσταφίδας, που πλούτισε ως προμηθευτής των τουρκο-αιγυπτιακών στρατοπέδων, πραγματοποιώντας μεταφορές και παραβιάζοντας τον θαλάσσιο αποκλεισμό με την υπό αγγλική σημαία ιδιόκτητη σκούνα του. Αυτός, την επομένη της Εξόδου, έσπευσε στο Μεσολόγγι ανυπόμονος να συγχαρεί τους φίλους του για την «επιτυχία τους» και να σχηματίσει ιδίαν αντίληψη των όσων διαδραματίστηκαν. Όπως γράφει, μεταξύ των πτωμάτων, αναγνώρισε και αυτό του Mayer Editorof the “Greek Chonicles”. Φυσικά ο φιλότουρκοςΆγγλος με διακριτική αποσιώπηση καλύπτει τους εμπορικούς εταίρους του για την αποτομή των κεφαλών των όσων σημαντικών νεκρών αναγνωρίζονταν, προκειμένου να αποσταλούν στην Κωνσταντινούπολη και αποτελέσουν τα «τρόπαια της ενδόξου νίκης», με τα οποία ο Σουλτάνος στόλιζε το σαράι του.
