Το κομματικό φαινόμενο στην Ελλάδα του σήμερα ή ένας είναι ο αρχηγός; … ο κυρίαρχος λαός; (είστε σίγουροι;)

Άρθρο του Δημήτρη Κωνσταντόπουλου για το npress.gr

​Ξαφνικά μάθαμε… για τον φέρελπι νέο (υιό πολιτικού), ο οποίος κατά …κληρονομική διαδοχή! έπρεπε να είναι ήδη αναγορευμένος υποψήφιος βουλευτής με προοπτική σίγουρη βουλευτική έδρα και τελικά με απόφαση αρχηγού κόμματος ή επιτελείου κόμματος αυτό δεν θα γίνει!

​…Κι είναι ν’ αναρωτιέται κανείς αυτές οι ρημάδες διαδικασίες εντός των κομμάτων τι ρόλο παίζουν;
​Καθώς ανατρέχουμε στην ελληνική πολιτική ιστορία, θα δούμε ότι οι ομαδοποιήσεις και τα κόμματα άρχισαν να εμφανίζονται περισσότερο ως ομάδα γύρω από έναν αρχηγό και λιγότερο ως ομάδα-τάση ιδεών και πολιτικού προγράμματος ήδη με την εμφάνιση μιας νέας γενιάς πολιτικών μετά την ίδρυση του νέου ελληνικού κράτους. Γιατί στην επαναστατική περίοδο και στην πρώτη περίοδο του ελληνικού κράτους ως κόμματα εμφανίζονταν οι ομαδοποιήσεις διαφόρων ασχολούμενων με την πολιτική, εντελώς ανομοιογενείς, με κύριο χαρακτηριστικό ότι εμφορούνταν από φίλια διάθεση σε κάποια από τις τρεις μεγάλες δυνάμεις-εγγυήτριες του νέου ελληνικού κράτους, της Αγγλίας, της Ρωσίας και της Γαλλίας.

​Η εμφάνιση όμως μιας νέας πολιτικής γενιάς (περίοδος που έλαμψε ο Χαρίλαος Τρικούπης και άλλοι) είχε ως αποτέλεσμα σε σπαργανική μορφή την εμφάνιση κομμάτων, που και πάλι ήταν ομαδοποιήσεις ευκαιριακές τις περισσότερες φορές και με την σφραγίδα βεβαίως του αρχηγού. Λίγο πιο μετά η επανάσταση του 1909 ήταν αφετηρία ενός αστικού (κολοβού, γιατί ακολούθησε ο διχασμός) εκσυγχρονισμού με εμφάνιση κομμάτων, που όμως ή ήταν ευκαιριακές ομαδοποιήσεις πολιτικών ή κυριαρχούνταν από την παρουσία του ηγέτη (εμφανούς, όπως του Ελ. Βενιζέλου κα. ή αφανούς, όπως του Βασιλέως Κωνσταντίνου Α’). Και καθώς οι εν γένει ανακατατάξεις στην Ευρώπη έφερναν στο φως καινούργιες ιδέες, εμφανίστηκε και το ΚΚΕ, σταθερός κομματικός μηχανισμός (που είναι μακρόβιος και δρα και σήμερα), αλλά και ομάδες εθνικιστών ή παραλλαγών της μαρξιστικής σκέψης.

​Η μετέπειτα πολιτική ζωή της χώρας σφραγίστηκε από την περίοδο Ι. Μεταξά, τα γεγονότα του β’ παγκοσμίου πολέμου και την αναμέτρηση του εμφυλίου πολέμου, που οδήγησε στο φαινόμενο, να έχουμε στην Ελλάδα προ του 1967 ως κόμματα: τις κομματικές εκφράσεις του αστικού κόσμου (δεξιάς και κέντρου), που συνεκτικό κρίκο είχαν τον ηγέτη τους και τον αγώνα για εκλογική επικράτηση, ένα μικρό κόμμα που φιλοδοξούσε (ανεπιτυχώς!) να είναι άλλη έκφραση στο χώρο της αστικής δημοκρατίας (το «κόμμα των προοδευτικών»), το μετωπικό κομματικό άρμα της αριστεράς (ΕΔΑ) και το εκτός νόμου (και με την ηγεσία εκτός χώρας) ΚΚΕ, το οποίο ήταν υπολογίσιμο στις πολιτικές εξελίξεις.

​Εκτός από την εν γένει λειτουργία του ΚΚΕ ως κομματικού παραδοσιακού μηχανισμού και την λειτουργία της ΕΔΑ ως μετωπική έκφραση της αριστεράς, κόμματα που να λειτούργησαν με βάση διαδικασίες και αρχές δεν φαίνεται να έδρασαν στην Ελλάδα μέχρι την 21η/4/1967! Τα καταστατικά των κομμάτων ήταν για να υπάρξει μια τυπική νομιμοποίηση, αλλά στην πράξη ποτέ δεν λειτούργησαν ή εφαρμόστηκαν.

Χαρακτηριστικό είναι λ.χ. ότι το καταστατικό της ΕΡΕ προέβλεπε σειρά κομματικών οργάνων και διαδικασιών, που κατέληξαν νεκρό γράμμα, καθώς στη δράση του κόμματος κυριαρχούσε ο ιδρυτής και ηγέτης του Κωνσταντίνος Καραμανλής, σε σημείο που κανείς δεν θυμόταν έστω το έμβλημα του κόμματος, αλλά ακόμα και στα ψηφοδέλτια κυριαρχούσε η μορφή του Κωνσταντίνου Καραμανλή. Στην αντίπερα όχθη των αστικών κομμάτων, οι κομματικές εκφράσεις στηρίζονταν κι αυτές στην μορφή του αρχηγού ή των ηγετικών μορφών, ενώ κατά βάση ήταν συγκόλληση πολιτικών ομάδων και προσωπικοτήτων προκειμένου να αντιπαρατεθούν στον κομματικό φορέα της δεξιάς στον αγώνα για κατάκτηση της εξουσίας.

​Το κίνημα της 21ης Απριλίου 1967 και ό,τι αυτό έφερε ως συνέπεια, είχε ως αποτέλεσμα άλλες πολιτικές δυνάμεις ή προσωπικότητες να χαθούν, άλλες να κάνουν ένα διάλλειμα της παρουσίας τους στην πολιτική ζωή του τόπου και επίσης να εμφανιστούν και κάποιες νέες πολιτικές δυνάμεις.
​Αν και η 23η Ιουλίου 1974 οδήγησε σχεδόν σε παρθενογένεση πολιτικών κομμάτων, φαίνεται ότι υπήρξε και υπάρχει πολύς δρόμος ώστε να δούμε στην Ελλάδα παγίωση δημοκρατικών διαδικασιών εντός των κομμάτων, δηλαδή κατοχύρωση (στο νόμο και στην πράξη) της δημοκρατικής αρχής και εντός των κομμάτων!

​Είναι χαρακτηριστικό ότι το ΚΚΕ συνέχισε και συνεχίζει τον ίδιο μοναχικό παραδοσιακό δρόμο του λες και δεν άλλαξε τίποτε στην δικιά του δομή! σε σημείο που αξιώνει μεν για όλους τους άλλους θέσπιση αρχών και διαφάνειας στις διαδικασίες, αλλά σαν «άβατο» πολλά πράγματα, που αφορούν την δικιά του λειτουργία, την δομή, τις διαδικασίες, τα όργανά του κλπ. κρατούνται εκτός δημοσιότητας.

​Από την άλλη συνέβη το εξής: Είχαμε εμφάνιση πολλών και διαφόρων κομματικών σχηματισμών, που είτε είχαν αρχηγικό χαρακτήρα, είτε εμφορούνταν από αρχές στην λειτουργία τους, είτε αποδέχονταν το αντιπροσωπευτικό αστικοδημοκρατικό μοντέλο λειτουργίας τους. Αποτέλεσμα ήταν και είναι να έχουμε διάφορα «στεγανά» και να είναι ακόμα και οι διάφορες διαδικασίες ή η λειτουργία τους δομημένη σε αυστηρό πλαίσιο, τέτοιο ώστε να ελέγχεται σχεδόν απόλυτα από την ηγεσία του κόμματος.

​Παράλληλα κατά την ιστορική πορεία μετά την 23η Ιουλίου 1974 παρατηρήθηκε ένα φαινόμενο ανταγωνισμού και επηρεασμού, ιδίως μεταξύ των δύο κύριων κομματικών μηχανισμών (ΝΔ-Πασοκ). Η εσωτερική λειτουργία και η ευρύτερη συμμετοχή της κομματικής βάσης, που τελικά οδήγησε στην συμμετοχή φίλων και μελών του κόμματος στο Πασοκ, οδήγησε και την άλλη πλευρά (τη ΝΔ) να υιοθετήσει παρόμοιες εσωκομματικές διαδικασίες. Άσχετα τι μπορεί να υποστηρίξει κανείς ή τι να λέχθηκε, το όποιο πείραμα ή πρωτοβουλία εφαρμόστηκε στον έναν κομματικό μηχανισμό είχε αλληλεπίδραση στα μέλη-οπαδούς του άλλου κομματικού μηχανισμού, που ακολούθησε προφανώς υπό την πίεση των μελών-οπαδών του για ευρύ άνοιγμα την υιοθέτηση αμεσοδημοκρατικών διαδικασιών εντός του κόμματος.

​Αλλά βεβαίως έχουμε και κομματικούς οργανισμούς (είτε στο χώρο της αριστεράς, είτε της δεξιάς), που υιοθετούν καθαρά αντιπροσωπευτικά συστήματα διαδικασιών και όχι αμεσοδημοκρατικές διαδικασίες. Μερικές φορές τους παρακολουθούντες το κομματικό φαινόμενο και το πως λειτουργεί στην Ελλάδα, αυτή η εμμονή σε αυστηρά πλαίσια αντιπροσωπευτικής εσωκομματικής λειτουργίας και όχι αναφορά σε κάτι πιο ευρύ και χρήση αμεσοδημοκρατικών διαδικασιών ξενίζει! Φαίνεται όμως ότι υιοθετείται είτε λόγω συγκυριών, είτε λόγω του γεγονότος ότι η αμεσοδημοκρατική διαδικασία φοβίζει!…

​…Φτάνουμε λοιπόν στο σήμερα! … Και το σήμερα είναι αμείλικτο, γιατί στην Ελλάδα βλέπουμε ακόμα να κυριαρχούν οι λογικές της Βαστίλλης! Ήτοι το κόμμα δεν αγωνίζεται για πολιτική επικράτηση ιδεών και προγράμματος, αλλά για την επικράτηση μέσω της νομής της εξουσίας στο κράτος, στις κρατικές δομές, παντού! …Και κάθε κυβερνητική αλλαγή ή και αλλαγή προσώπων, σημαίνει απλά ξεβολέμα κάποιων και βόλεμα κάποιων άλλων…
​Όσο για τις εσωτερικές λειτουργίες, τις εσωκομματικές διαδικασίες, την δομή και δράση των πολιτικών κομμάτων και την οικονομική διαχείριση, φαίνεται ότι το υπάρχον πολιτικό σύστημα κυριαρχείται από φόβο! …Αρκείται σε επίκληση ευχών και προβολή ιδεών και προτάσεων για διαφάνεια, αλλά στην πράξη ενεργεί διστακτικά, νωχελικά ή και καθόλου!

​Εκτός από κάποιες (μη πλήρεις) διατάξεις που τέθηκαν για κάποια θέματα οικονομικών των κομμάτων και πάλι υπό αίρεση και αμφισβητήσεις, η ελληνική πολιτεία έχει αφήσει όλα τα σχετικά με την λειτουργία των κομμάτων στον αυτόματο πιλότο!

​Μόλις το 1986, στην τότε αναθεωρητική βουλή, ένας βουλευτής (συντηρητικού κατά τεκμήριο κόμματος) έθεσε ως πρόταση την κατοχύρωση της δημοκρατικής αρχής εντός των κομμάτων! Αυτή η πρόταση συνάντησε δυναμική αντίδραση από όλους, γιατί έθετε ένα νέο κανόνα (ερμηνευτικό για τη νομολογία και προφανώς επηρεάζοντα και το νομοθετικό πλαίσιο) για την λειτουργία των κομμάτων.

​Έτσι τα κόμματα, που μόλις στο σύνταγμα του 1975 κατοχυρώθηκε ο ρόλος τους, λειτουργούν κατά την βούληση των εκάστοτε ηγεσιών τους και τελικά τα μεν καταστατικά είναι απλά κάτι που υπάρχει κατά τον τύπο, ενώ η έννοια μέλος πολιτικού κόμματος καταντά να σημαίνει ενεργός οπαδός, που είτε ασχολείται λόγω ιδεολογίας, είτε για να καλυφθεί σε προσωπικά, επαγγελματικά, κοινωνικά και οικονομικά ζητήματα που τον απασχολούν…

​Πόσες φορές λ.χ. δεν είδαμε το φαινόμενο της διαγραφής κάποιου και μάλιστα με μια λιγόλογη ανακοίνωση ή με δήθεν τήρηση διαδικασιών Και ενώ σε ένα οποιοδήποτε νομικό πρόσωπο το μέλος έχει δικαιώματα και δύναται να αμυνθεί ενάντια στις πιθανές μη σύννομες πράξεις της διοίκησης του νομικού προσώπου, στα κόμματα η νομολογία στέκει αρνητικά σε κάτι τέτοιο, ενώ υπάρχει κενό νόμου να καλύπτει τις όποιες πιθανές μη σύννομες πράξεις της ηγεσίας του κόμματος και τελικά το κόμμα καταλήγει να είναι …ενός ανδρός αρχή … ή το πολύ μιας ηγετικής ομάδας…

​…Κι έτσι τα τελευταία χρόνια με αφορμή ποινική δίκη μελών κόμματος, είδαμε να προτείνονται …θέσεις κομμάτων εκτός νόμου!!! και μάλιστα να προτείνεται και σύσταση συνταγματικού δικαστηρίου και με αυτή την αρμοδιότητα (κάτι που το 1975 απορρίφθηκε έστω και ως σκέψη, γιατί θύμιζε «συνταγματικά κείμενα» του καθεστώτος της 21ης Απριλίου 1967 και την θέση παλιότερα εκτός νόμου του ΚΚΕ), όσον αφορά τα της εσωκομματικής λειτουργίας, των διαδικασιών και της οικονομικής διαχείρισης των κομμάτων δεν προτείνεται τίποτε…

​Έτσι φτάσαμε λ.χ. να θεωρούμε φυσιολογική την τοποθέτηση της ηγεσίας του κόμματος για το ποιος θα είναι εντός ή εκτός ψηφοδελτίων ενός κόμματος και γιατί όχι; και την κληρονομική διαδοχή στα αιρετά αξιώματα της πολιτείας! Μάλιστα στην Ελλάδα έχουμε συνηθίσει την κληρονομική διαδοχή, σε σημείο που μοιάζει ως κάτι αποδεκτό! … ή έστω ανεκτό!

​Πολλές φορές σκέφτομαι και θέτω το δίλλημα: το κόμμα ή το πρόσωπο έχει ιδιαίτερο και βασικό ρόλο στην λειτουργία μιας πολιτείας!
… Αν δεχθούμε το κόμμα, τότε μην περιμένουμε να δούμε να γίνεται κάτι προς τον εκσυγχρονισμό των δομών της πολιτείας… Γιατί σκέτη αποδοχή ότι το κόμμα πάνω απ’ όλα οδηγεί σε πρακτικές υποταγής ή αποδοχής ότι αυτά που πρεσβεύει το κόμμα είναι ευαγγέλιο, άρα γιατί να έχουμε διαδικασίες κλπ. Όλα θα τα λύσει η ηγεσία (η φωτισμένη) του κόμματος και άντε …όλοι μαζί… για να πάρουμε την εξουσία!

​Καθώς έχουν διαψευστεί πολλά σήμερα ή έχουν τεθεί σε προβληματισμό, είναι να αναρωτιέται κανείς σαν τον Διογένη! … και να ψάχνει με το φανάρι τον άνθρωπο! … Στο σήμερα πρώτο και καίριο ρόλο πρέπει να έχει το πρόσωπο! Το κόμμα θα πρέπει να λειτουργήσει για το κάθε πρόσωπο και να μην οδηγεί σε υποταγή του προσώπου στο κόμμα, αλλά μέσω του κόμματος να έχουμε εκσυγχρονισμό των δομών της κοινωνίας.

​Μακάρι να είχαμε κόμματα αρχών κι όχι ομάδες-μπουλούκια. Όμως για να δούμε μιας τέτοια εξέλιξη, πρέπει επιτέλους να υπάρξει ένα πλαίσιο όσον αφορά την εσωκομματική λειτουργία, τις εσωκομματικές διαδικασίες και την οικονομική διαχείριση των κομμάτων. (το Σύνταγμα αναφέρει γενικά και αόριστα κάποιον νόμο, που ορίζει τα των κομμάτων, αλλά πέραν τούτου ουδέν!)

​Επιθυμία μου είναι να δω κόμματα, όπου η βάση (είτε η αυστηρά κομματική βάση, είτε η αμεσοδημοκρατική βάση) του κάθε κόμματος να έχει κυρίαρχο δεσμευτικό ρόλο. Λ.χ. να καθορίζει στρατηγικές δεσμευτικές για την ηγεσία, να ορίζει τα πρόσωπα που θα συμμετέχουν στα ψηφοδέλτια δεσμευτικά για την ηγεσία, να γίνονται οι όποιες εσωκομματικές εκλογικές διαδικασίες με διαφάνεια και γιατί όχι; όχι σαν ρεμπετ-άσκερο αλλά με παρουσία δικαστικού αντιπροσώπου, να υφίσταται δικαστικός έλεγχος σε πιθανές μη σύννομες αποφάσεις οργάνων του κόμματος (βλ. περίπτωση διαγραφών κλπ.), να υπάρχει διαφάνεια στα οικονομικά των κομμάτων (με ονομαστικοποίηση εισφορών και πρόβλεψη έκπτωσης αυτών από το φορολογητέο εισόδημα) κλπ.

​Γνωρίζω ότι όλα αυτά είναι ιδεατά. Μπορεί και να μην γίνουν ποτέ πράξη. Αλλά γιατί να μην τα επιδιώκω και να μην τα απαιτώ;

Δημήτριος Ζ. Κωνσταντόπουλος, δικηγόρος, Ναύπακτος